حرم امام رضا (ع) تنها یک مکان مذهبی نیست، بلکه نگینی بیبدیل در عرصه فرهنگ و هنر ایرانی-اسلامی است. هر گوشه از این بارگاه ملکوتی، حکایتی از عشق، ارادت و شکوه را روایت میکند و هر زائر و بینندهای را مجذوب زیبایی و معنویت خود مینماید.
جاهای دیدنی حرم امام رضا (ع) به قدری فراوان و متنوع است که در هیچ کلامی نمیگنجد اما امیدوارم این توصیف کوتاه، تا حدودی شما را با شکوه و عظمت این بارگاه مقدس آشنا کرده باشد.
۱. مقبره پیرپالاندوز
یکی از آثار ملی به ثبت رسیده ایران در مشهد آرامگاه پیرپالاندوز واقع در ضلع شرقی حرم مطهر امام رضا (ع) کنار دور برگردان خیابان نواب صفوی است که این مقبره متعلق به محمد عارف عباسی، از عرفای بزرگ قرن دهم هجری و قطب سلسله ذهبیه است.
آرامگاه پیرپالاندوز مربوط به دوره صفوی ـ دوره معاصر است که چهار ضلعی بوده و دارای گنبد پیازی شکل و ایوان آجری بسیار زیبایی است و یکی از جاهای دیدنی حرم امام رضا (ع) به شمار میرود و اگر شما در یکی از هتل های ارزان مشهد نزدیک حرم اقامت دارید میتوانید از این بنای با شکوه دیدن کنید.
تاریخ ساخت بنا مربوط به سال ۹۸۵ قمری میباشد.
۲. مسجد گوهرشاد
یکی از زیباترین و باشکوهترین جاهای دیدنی حرم امام رضا (ع) که در جنوب حرم امام رضا (ع) واقع شده مسجد گوهرشاد است که در سال ۸۱۸ هجری قمری به دستور گوهرشادبیگم (معروف به گوهرشاد آغا و مهدعلیا، از زنان بسیار قدرتمند اشرافی ترکتبار و سیاستمداران، نیکوکار، ثروتمند، ادب دوست، هنرپرور و خردمند و حنفی مسلک دوره تیموریان) همسر شاهرخ (چهارمین پسر تیمور گورکانی و یکی از جانشینان او و از بزرگترین پادشاهان تیموری) احداث این بنا آغاز شد و در سال ۸۲۱ هجری قمری به پایان رسید.
معمار اصلی مسجد گوهرشاد قوام الدین شیرازی یکی از معروف ترین معماران دوره تیموری است که یکی از شاهکارهای معماری ایرانی در آن دوران به شمار میرود و از آن زمان تا الان بر اثر عوامل طبیعی و انسانی مانند زمین لرزه سال ۱۰۸۴ هجری و گلوله باران روس ها در سال ۱۳۳۰ صدمات فراوانی دیده که هر بار به همت معماران ایرانی مرمت گردیده است.
مسجد گوهرشاد با چهار ایوان، یک گنبد فیروزهای، دو گلدسته، یک صحن و هفت شبستان بزرگترین مسجد از نظر وسعت در مجموعه بناهای آستان قدس رضوی است.
۳. مسجد بالاسر
کهن ترین بخش از جاهای دیدنی حرم امام رضا (ع) پس از روضه منوره، مسجد بالاسر حضرت است که محل خاک سپاری امام رضا (ع) و هارون الرشید ( پنجمین خلیفه عباسی ؛ زاده : ۱۴۹ ه . ق ـ درگذشته : ۱۹۳ ه . ق ) در این مسجد قرار دارد.
مسجد بالاسر با ۸ متر درازا و ۴/۵ متر پهنا از زیارتگاه های شیعیان و سنیان است که پیشینه آن به سال ۴۲۵ هجری قمری در دوره غزنوی برمیگردد و به رواق دارالسیاده متصل است.
در دیواره های دو بیت از قصیده های معروف دعبل خزاعی (شاعر معروف اهل بیت در زمان امام موسی کاظم علیه السلام و امام رضا علیه السلام) به چشم می خورد که این ابیات به شرح زیر است :
۴. حوض اسماعیل طلا
حوض اسماعیل طلا یا سقاخانه نادری در وسط صحن انقلاب از جمله بناهای ساخته شده قدیمی در دوره افشاریه و یکی از جاهای دیدنی حرم امام رضا (ع) به شمار میرود که به دستور نادرشاه بین سالهای ۱۱۴۴ تا ۱۱۴۵ هجری قمری از سنگابی یک پارچه که از نبرد هرات به غنیمت گرفته شده بود در کنار جوی آبی که در آن زمان از وسط صحن عتیق عبور میکرد نصب شد تا مردم برای رفع تشنگی از آب درون این سنگ استفاده کنند.
این سقاخانه در دوران فتحعلی شاه قاجار توسط اسماعیل خان سنگسری سردار نامی فتحعلی شاه با استفاده از طلاهایی که جهت نجات جانش به او داده بود، مزین کرد و از آن زمان سقاخانه را «سقاخانه اسماعیل طلائی» نامیدهاند.
سقف این سقاخانه هشت ضلعی از طلاست و بدنه آن از سنگ مرمر ساخته شدهاست.
۵. مهمانسرای امام رضا (ع)
یکی از فضاهای جذاب و معروف حرم، مهمانسرای امام رضا (ع) است که شاید در لیست جاهای دیدنی حرم امام رضا (ع) قرار نگیرد اما نزد مردم بسیار محبوب و دارای ۲ ورودی از بست شیخ نواب صفوی و صحن غدیر است.
مهمانسرای امام رضا (ع) بیش از یکصد سال غذای خدام امام رضا (ع) را تهیه کرده و شما میتوانید با ثبت نام غذای حرم امام رضا از این غذای متبرک بهره مند شوید.
۶. پنجره فولاد
معروف ترین و مهم ترین پنجره حرم مطهر رضوی پنجره فولاد است که قدمت آن به دوران صفویه باز میگردد و از جمله جاهای دیدنی حرم امام رضا (ع) به حساب میآید.
هدف از ساخت پنجره فولاد این است که کسانی که به دلیل عذر شرعی نمیتوانند وارد حرم شوند و قادر به زیارت حضرت نیستند، در این نقطه امام رضا (ع) را زیارت میکنند. پنجره فولاد از جنس طلاست، اما به دلیل اینکه ابتدا با فولاد ساخته شدهاست اسم «پنجره فولاد» تا به الان روی آن ماندهاست.
۷. موزه حرم امام رضا (ع)
موزه های حرم از جمله بهترین جاهای دیدنی حرم امام رضا (ع) است که شامل ۴ ساختمان با نام های موزه مرکزی ـ موزه فرش ـ موزه قرآن و نفایس و موزه مردم شناسی میباشد
هرکدام از این موزه ها بخش های مختلفی از جمله گنجینه حرم رضوی ـ گنجینه مدال ـ گنجینه تمبر و اسکناس ـ گنجینه سلاح های سرد و گرم ـ گنجینه نجوم و ساعت ـ گنجینه سکه ـ گنجینه ظروف ـ گنجینه هنرهای تجسمی و گنجینه آثار اهدایی سید علی خامنه ای را شامل میشود.
موزه های آستان قدس رضوی یکی از بزرگترین مجموعههای موزهای در ایران است که بناهای تاریخی آن جلوه گر شش قرن تزئینات و معماری دوره اسلامی و اشیای تاریخی آن نشان دهنده انواع هنرها و صنایع دستی ساخته شده طی ده قرن گذشته میباشد.
۸. چه کسانی در حرم امام رضا (ع) دفن هستند؟
حرم امام رضا (ع) در طول تاریخ آرامگاه بسیاری از بزرگان و شخصیت های برجسته مذهبی، علمی و فرهنگی بوده است. در اینجا به برخی از مشهورترین افراد دفن شده در حرم امام رضا (ع) اشاره میکنیم:
الله وردی خان
الله وردی خان گرجی، سپهسالار و از سرداران نامی دوران شاه عباس اول (پنجمین پادشاه ایران صفوی) بود که در زمان لشکرکشی شاه طهماسب اول از گرجستان به ایران آورده شد و پس از مسلمان شدن کمکم از خود لیاقت و کاردانی بروز داد، و پلّههای ترقّی را در دستگاه صفویّه طی کرد و سپس در سال ۱۰۰۵ هجری قمری حکومت فارس را برعهده گرفت.
از اقدامات عمرانی و فرهنگی او میتوان به بنای سی و سه پل در اصفهان ـ بنای مدرسه خان در شیراز و احداث نهری عظیم به نام نهر عباسی در شیراز جهت تأمین آب شهر در سال ۱۰۱۰ هجری قمری اشاره کرد.
همچنین او در جنگهای شاه عبّاس با ازبکها در شرق ایران، و عثمانیها در غرب کشور، فرماندهی نیروها را برعهده داشت، و باعث پیروزی دولت صفویّه بر رقیبان خود شد. او هم چنین بحرین و لار را از دست پرتغالیها که جنوب ایران را اشغال کرده بودند، خارج ساخت.
وی سرانجام در سال ۱۰۲۲ هجری قمری درگذشت. شاه عبّاس از مرگ او متاسّف شده و به فرمان شاه، جنازه اللّهوردیخان به مشهد مقدّس حمل، و در جوار حرم امام رضا (علیهالسّلام) به خاک سپرده شد. مقبره وی در حرم هم اکنون یکی از جاهای دیدنی حرم امام رضا به شمار میرود.
شیخ حر عاملی
شیخ حر عاملی مشهور به صاحب وسائل از علما و فقهای شیعه در قرن ۱۱ هجری و مؤلف کتاب وسائل الشیعة است. او از نوادگان حر بن یزید ریاحی بود.
شیخ حر عاملی در ۲۱ رمضان ۱۱۰۴ هجری قمری در ۷۱ سالگی در مشهد درگذشت و در ایوان یکی از حجرههای حرم امام رضا(ع) (این حجره اکنون در صحن انقلاب قرار دارد) به خاک سپرده شد.
شاهزاده عباس میرزا
عباس میرزا شاهزاده قاجار و ولیعهد فتحعلی شاه، در تاریخ ایران جایگاهی ویژه دارد. او به عنوان فرماندهای لایق در جنگهای متعدد، از جمله جنگهای روس و ایران، نقشی کلیدی در حفظ تمامیت ارضی ایران ایفا کرد. همچنین، تلاشهای او در جهت نوسازی ارتش و ساختارهای سیاسی و اجتماعی، گامی مهم در مسیر مدرنیزاسیون ایران در قرن نوزدهم به شمار میرود.
پیکر او بنا به وصیت خودش در رواق دارالحفاظ به خاک سپرده شده است. بر روی سنگ قبر او که از جنس مرمر است، متنی به خط نستعلیق توسط محمدعلی اصفهانی حک شده است.
آرامگاه عباس میرزا یکی از مکانهای تاریخی و مذهبی مهم در شهر مشهد است و هرساله زائران بسیاری از آن دیدن میکنند.
شیخ بهایی
شیخ بهایی دانشمند برجسته ایرانی در عصر صفوی بود که در علوم مختلفی از جمله فلسفه، منطق، ریاضیات، نجوم، فقه، عرفان، شعر و ادبیات تبحر داشت و به عنوان یکی از بزرگترین دانشمندان و فرهیختگان تاریخ ایران شناخته میشود. مقبره وی هم اکنون یکی از جاهای دیدنی حرم امام رضا (ع) است.
علاوه بر این افراد، بسیاری از علماء، عرفا، شعرا، سادات و رجال سیاسی نیز در حرم امام رضا (ع) دفن شدهاند. آرامگاه این افراد در صحنها، رواقها و حجرههای حرم پراکنده است و برخی از آنها دارای آرامگاههای مجلل و تزئین شده هستند. دفن شدن در حرم امام رضا (ع) از دیرباز برای بسیاری از شیعیان امری ارزشمند تلقی شده است و به همین دلیل، بسیاری از افراد وصیت میکنند که پس از مرگ در جوار بارگاه امام رضا (ع) به خاک سپرده شوند.
سخن آخر
حرم امام رضا (ع) تنها یک مکان مذهبی نیست، بلکه مجموعهای از هنر، تاریخ و معنویت است. اگر شما در نزدیکترین هتل آپارتمان های مشهد به حرم اقامت دارید میتوانید علاوه بر زیارت، از جاهای دیدنی حرم امام رضا(ع) مانند موزهها، کتابخانهها و دیگر بخشهای حرم نیز دیدن کنید. هر گوشه از این مکان، حکایتی برای گفتن دارد و شما را به سفری در اعماق تاریخ و فرهنگ ایران میبرد
سفر به مشهد و زیارت حرم امام رضا (ع)، تجربهای بینظیر و فراموشنشدنی خواهد بود. سفری که روح شما را صفا میبخشد و قلبتان را نورانی میکند.
نظرات