حمام تاریخی مهدی قلی خان بیک:
شست و شو و نظافت از زمان های بسیار دور تا کنون همواره بخش جدانشدنی زندگی انسان بوده است و جالب است بدانید ایرانیان نخستین کسانی هستند که به منظور نظافت به ساخت گرمابه ها پرداختند.
گرمابه ها مانند هر مکان پر رفت و آمدی در قدیم مثل مسجد، بازار و ... از اهمیت بسیاری برخوردار بود. به همین دلیل است که با نگاهی به معماری و تزئینات گرمابه های تاریخی متوجه اهمیت آن می شوید.
یکی از همین گرمابه های تاریخی و زیبا که جزو بزرگترین حمام های ایران به شمار می آید، حمام مهدی قلی خان است که اکنون به عنوان موزه ی مردم شناسی شناخته می شود. شاید نسبت به حمام های معروفی مثل حمام فین کاشان یا حمام وکیل شیراز اسم این حمام کمتر به گوش کسی آشنا باشد اما قدمت این اثر و هنری که درآن نهفته است کمتر از دیگر حمام های معروف ایران نیست.
نام این حمام، مهدی قلی خان بیک است و سوالی که در ذهن ایجاد می شود این است که مهدی قلی خان بیک کیست؟
مهدی قلی خان بیک
مهدی قلی بیگ که اسم کامل آن مهدی قلی بیگ اِنوگ اُغلی می باشد یکی از فرمانروایان ترک خراسان می باشد که در دوران صفویه به عنوان امیرآخور (رئیس اسطبل شاهی) شاه عباس اول صفوی منصوب شد. او در زمان خود جزو فعالین سیاسی و اجتماعی بوده است و چندین بنا نیز در دوران او ساخته شد که حمام مهدی قلی یکی از این بناها می باشد.
آشنایی با حمام تاریخی مهدی قلی بیک
این حمام در ضلع غربی حرم مطهر امام رضا(ع) و در نزدیکی مسجد هفتادو دو تن واقع شده است.
بدنه ی اصلی حمام از آجر می باشد اما در تشکیل دیگر قسمت های حمام از موادی همچون ساروج، آهک، فلز، سنگ، شیشه و کاشی استفاده شده است. این حمام از بخش های متعددی تشکیل شده که زیباترین آن بخش بینه یا همان رختن گرمابه است. به طور طبیعی بخش بینه ی گرمابه ها تنها بخشی بوده است که دارای تزئینات بسیار زیبا و معماری بسیار خاص می باشد و به نوعی مهمترین بخش حمام به شمار می آید. بینه ی حمام مهدی قلی دارای هشت ستون و تزئیناتی است که شامل کاشی کاری های ریز و نقاشی هایی است که این نقاشی ها دارای سیزده لایه می باشد که قدیمی ترین لایه مربوط به دوره ی صفوی است و جدیدترین لایه ی آن مربوط به دوره ی قاجار می باشد.
قسمت دیگر حمام سربینه و غرفه بوده است. نکته ی جالب توجه حمام های قدیمی همین سربینه ها و غرفه ها می باشد چرا که هر کدام از این سربینه ها مخصوص یک قشر خاص بوده است. مثلا غرفه ای برای روحانیون،غرفه ای برای فرش فروشان و... و مهم تر از آن سربینه ی شاه نشین که در ضلع شمالی حمام قرار دارد و نور و محیط آن با غرفه های دیگر کاملا متقاوت است. قسمت دیگر نیز در این حمام وجود دارد که مخصوص صاحب حمام بوده است و در آن کارهایی از قبیل حساب و کتاب، ارائه ی خدمات و لوازم حمام و نیز دریافت هزینه ها را انجام میداده است.
گرمخانه که پس از هشتی قرار دارد قسمت اصلی حمام و محل شست و شو می باشد. این گرمخانه دارای سقفی گنبدی شکل می باشد و خود گرمخانه به شکل مربع است. گرمخانه خود نیز دارای بخش های مختلف است. از جمله سه غرفه که برای نشسن هنگام شست و شو از آن استفاده می کردند،نظافت خانه که مردم در آن بخش موهای زائد خود را از بین می بردند، و خلوت گاه که مخصوص استفاده افراد معلول و یا مبتلا به بیماری های مسری بوده است. قسمت تون یا آتشخانه نیز بخش دیگری از حمام است که محل تامین گرمای مورد نیاز حمام بوده است.چاله حوض با استخر آب نیز مخصوص آبتنی بوده است که بعد از شست و شوی کامل مورد استفاده قرار می گرفت.اکنون این قسمت به عنوان نمایشگاهی از عکس در معرض عموم قرار گرفته و تصاویری قدیمی از حرم مطهر، کسب و کار قدیم مردم،تابلو های نقاشی قهواه خانه ای و وسایل ورزش زورخانه ای را به نمایش گذاشته است.
این حمام در سال ۱۰۲۷ توسط مهدی قلی بیک ، وقف استان قدس رضوی گردید و در ۵ اردیبهشت ۱۳۸۵ به عنوان یکی از آثار تاریخی به ثبت ملی رسید. و از همان سال پس از مرمت و بازسازی حمام تبدیل به موزه ی مردم شناسی شد.
در این موزه بخش های مختلفی وجود دارد که در ان وسایل مورد نیاز استحام در قدیم، انواع سماورهای زغالی، ابخوری، قندیل ظروف قدیمی و....به نمایش گذاشته می شود.
این موزه همچنین شامل غرفه های پوشاک و لوازم ارایشی و نمایشگاه عکس های قدیمی می باشد.
بازدید از این موزه و حمام زیبا قطعا به منزله ی سفری به گذشته خواهد بود و انسان را با هویت تاریخی و اداب و رسوم و فرهنگ ملی خودش اشنا خواهد کرد. این موزه در نزدیکی حرم قرار دارد و به همین دلیل بازدید از آن برای زائران بسیار اسان می باشد.
ارتباط با ما :
نظرات